Yekpare bir anda gün, saat, mevsim,
Yaşıyor sihrini geçmiş zamanın,
Hala bu taşlarda gülen rüyanın.
Güvercin bakışlı sessizlik bile
Çınlıyor bu eski zaman vehmiyle.(1)
ahmet hamdi tanpınar, çok sevdiği bursa'ya yaptığı gezilerden birinde, bir eski cami avlusunda soluklanmak için oturmuş, şadırvanda sakince devinen suyun şırıltısıyla geçmiş ve gelecek hülyalarına dalmışken, o an çevresini kuşatan zamanın fotoğrafını böyle çeker. zamanının ilerisindeki sanatçı kavrayışıyla, ayrıca dört başı mamur bir estet de olan tanpınar, bu erken osmanlı şehrinin taş duvarlarında, çeşmelerinde, ağaçlarında, sularında, 1400'lü yıllarda donmuş haliyle, atalarının o "yekpare" zamanını karşısında cisimlenmiş olarak görür.
daha kaybolmamış bir zamanın izini sürerken, "fetihten 1453 senesine kadar geçen 130 sene, sade baştanbaşa ve iliklerine kadar bir türk şehri olmasına yetmemiş, aynı zamanda o’nun manevi çehresini gelecek zaman içinde hiç değişmeyecek şekilde tespit etmiştir."(2) diye betimlediği bu mekana ulaşan, mekanda donmuş zamanla karşılaşan tanpınar, kendi elf vadisini bulur o eski, mütevazı cami avlusunda.
kimileri "zaman kaybolmaz" diyorlar. katılamıyorum. yarattığı mekanlarda duvarlara, yerlere, ışığa ve sese işlemiş biçimde varlığını sürdüren zaman, o mekanların kendilerini akışa bırakmasıyla birlikte, gelip geçenlere, hatta tanpınar gibi keskin gözlü izleyicilerine bile görünmez olacaktır eninde sonunda.
Bir ilah uykusu olur elbette,
Ölüm, bu tılsımlı ebediyette.
Belki de rüyası eski cedlerin,
Beyaz bahçesinde su seslerinin.(3)
gibi iddialı sözlerini, şimdinin teslim olmuş mekanlarında, teslim olmuş mekanların kaybolmuş zamanlarında, net fotoğraflar seçmeye alışmış gözleriyle, retinalarını zorlayarak bakıp da göremezken nereden bulup çıkaracaktı tanpınar? yaşadığımız eğik düzlemde ivmelenerek uzaklaşıp gidenlerin ardından bakan bizler, zamanı görmenin nasıl bir şey olduğunu, nereden bileceğiz?
alıntılar:
(1) ve (3) ahmet hamdi tanpınar, bursa'da zaman.
(2) ahmet hamdi tanpınar, beş şehir.
talihsiz bir zamanda yaşıyoruz. bir dahaki enkarnede geçmişte yaşama şansı oluyor mu bir öğrenmek lazım.
bir dahaki enkarnede bedelli çıkacakmış. dayımın genelkurmayda tanıdığı var, o söyledi.
john berger yüzünden oluyor bunlar hep.biliyorum ben
senin bilmediğin şeyler var halbuki.
senin bilmediğin şeyler de var mı?
ikinizin de bilmediği şeyler var. kesin sesinizi bakayım
tembel, bu kadına o deri ceketi giydirmeyecektin. geçmiş olsun!